Noodverlichting en functiebehoud: hoe zit dat?

Noodverlichting is net als een verzekering: noodzakelijk – verplicht zelfs – en onmisbaar bij calamiteiten. Maar onder normale omstandigheden is het een onderwerp dat weinig enthousiasme oproept. Noodverlichting moet er zijn, moet het doen, en het liefst niet teveel gedoe en kosten met zich mee brengen. Vanwege dat laatste punt is het verstandig om er bij aanleg of vervanging toch serieus aandacht aan te besteden.

Er zijn grofweg twee keuzes bij de inrichting van een noodverlichtingsinstallatie: centraal of decentraal. Dat is geen kwestie van smaak, zoals de keuze tussen Coca Cola of Pepsi. Wat de beste oplossing is voor een gebouw en organisatie hangt af van de situatie ter plekke, kostenafwegingen en de voorkeur van de gebruiker of beheerder van een pand. Daarom is het goed om voordat we ingaan op functiebehoud in relatie tot noodverlichting even stil te staan bij de verschillende eigenschappen van centrale en decentrale oplossingen.

Decentrale noodverlichting

Bij decentrale noodverlichting worden alle armaturen, vluchtrouteaanduiding en vluchtrouteverlichting individueel aangesloten op de dichtstbijzijnde netspanning. Elk armatuur heeft een eigen batterij en lader. Voordeel is onder meer dat plaatsing en de elektrische verbinding meestal eenvoudig is. Het is een kwestie van vastschroeven en aansluiten. Nadeel is onder meer dat – door de beperkte capaciteit van de interne batterij – er ook maar een beperkte hoeveelheid licht in noodbedrijf beschikbaar is. Dat kan bij het in nood verlichten van risicowerkplekken, waar juist veel licht nodig is om bijvoorbeeld machines veilig uit te kunnen schakelen, een uitdaging zijn. Voor gebruikers is het grootste praktische nadeel dat de batterijen elke paar jaar vervangen moeten worden. Aangezien de noodverlichting niet altijd op de meest bereikbare plaats zit, is dat vaak een vervelende en arbeidsintensieve klus.

Centrale noodverlichting

Bij centrale noodverlichting worden de armaturen vanaf een gezamenlijke noodverlichtingscentrale gevoed en aangestuurd. De inrichting van zo’n installatie vergt meer planning en voorbereiding, bijvoorbeeld vanwege de bekabeling daarvan. Daar tegenover staan de voordelen van centrale noodverlichting: de batterijen gaan doorgaans veel langer mee, het onderhoud is eenvoudiger en sneller uit te voeren, er zijn hogere verlichtingsniveaus mogelijk, en de armaturen zijn veel minder gevoelig voor lage en hoge temperaturen dan de ‘losse’, decentrale armaturen met eigen batterij. Dat maakt een centraal noodverlichtingssysteem ook geschikt voor toepassingen bij hoge of juist lage (tot -40 °C) omgevingstemperaturen.

Functiebehoud en brandcompartimenten

Een belangrijk aandachtspunt bij de aanleg van centrale noodverlichting is het begrip functiebehoud. Functiebehoud betekent dat een installatie na het uitbreken van een brand gedurende een bepaalde minimale tijdsduur (meestal 30 minuten) moet blijven werken. Functiebehoud gaat echter niet zozeer over het compartiment waar de brand woedt; daar moet iedereen binnen 30 seconden weg kunnen komen. Het gaat vooral om de situatie in de andere compartimenten. De voeding en bekabeling moeten zodanig robuust zijn, dat de installatie in de andere compartimenten blijft functioneren gedurende die tijdsperiode.

NEN 1010 stelt eisen aan de (aanleg van) bekabeling van centrale noodverlichtingsinstallaties en het Bouwbesluit stelt onder andere eisen aan de brandbestendigheid van een gebouw en de vluchtroutes. Het belangrijkste punt is dat brand in het ene brandcompartiment geen invloed mag hebben op de noodverlichting in de andere compartimenten. Bij decentrale noodverlichting speelt functiebehoud dan ook geen rol. Die armaturen zijn niet afhankelijk van voeding uit of via een ander compartiment.

Functiebehoud in de praktijk

Kort samengevat zijn de stelregels voor centrale noodverlichting in de praktijk vrij eenvoudig. Bekabeling dóór een compartiment heeft functiebehoud nodig, bekabeling ín een compartiment niet. 30 minuten functiebehoud is in de meeste gevallen voldoende en in compartimenten met meer dan één centraal gevoed noodverlichtingsarmatuur dienen de armaturen om en om te worden aangesloten op tenminste twee gescheiden stroomketens.

Functiebehoud kan uiteraard worden gerealiseerd door het toepassen van specifieke kabelsysteemoplossingen. Deze bestaan uit kabels met functiebehoud die met behulp van de juiste bevestigingsmaterialen op een geschikte ondergrond of drager worden gemonteerd. Het is echter ook vaak mogelijk om, zeker bij nieuwbouw, functiebehoud te realiseren door bouwkundige oplossingen. Als de kabels bijvoorbeeld in betonconstructies in de muur of vloer of diep in de grond worden verwerkt, heb je ook het vereiste functiebehoud zonder dat er dan nog veel specifiek installatiemateriaal met functiebehoud nodig is.

Bovendien kun je, door slimme keuzes te maken in de configuratie van je centrale noodverlichtingsinstallatie, de behoefte aan functiebehoud sterk verminderen door het toepassen van onderstations waarop de armaturen per compartiment worden aangesloten.

Het is zelfs mogelijk om bekabeling in functiebehoud helemaal te elimineren door per compartiment gebruik te maken van afzonderlijke, kleine noodverlichtingscentrales, de zogenaamde Low Power Systems (LPS). In dat geval is er, net zoals bij decentrale noodverlichting, helemaal geen functiebehoud nodig omdat de noodverlichting in ieder compartiment niet afhankelijk van de rest van het gebouw is.

Keuzes en consequenties afwegen

Noodverlichting is geen ‘rocket science’, maar het is wel belangrijk om bij de aanleg of vervanging van noodverlichting de keuzes en consequenties daarvan goed af te wegen. Wat is in deze situatie voor onze organisatie de beste keuze? Daarbij speelt het kostenaspect uiteraard ook een grote rol. Neem daarom ook de kosten op de langere termijn mee, niet alleen aanschaf en aanleg, maar ook onderhoud en vervanging. Overigens is de ene oplossing niet per se beter dan de ander. Soms is decentraal gewoon de beste oplossing, soms centraal.

Edwin de Graaf, productmanager Noodverlichting bij Eaton (en organisator van het Lunch & Learn-programma)