In het Brabantse Oirschot vatte op woensdagavond 6 april een varkensstal vlam. Het grootste deel van de 9.000 varkens stikte in de giftige rook of verbrandde levend. Wakker Dier pleit voor brandveilige luchtwasser in stallen. Een pleidooi.
De laatste overlevende dieren in Oirschot werden pas uren later uit hun lijden verlost. Deze brand staat niet op zichzelf. In 2016 was het de vijfde brand waarbij dieren overleden. Afgelopen jaar kwamen in totaal 128.000 dieren om in dertien branden. Waarom? Onder meer doordat de overheid luchtwasser in stallen adviseert.
De Oirschotse brand was wel de grootste varkensbrand sinds 2007. Sinds die tijd is Wakker Dier gaan bijhouden hoeveel dieren er bij (stal)branden om het leven komen. Dat is niet verwonderlijk, aangezien de (varkens)bedrijven steeds groter worden en het aantal dieren per stal toeneemt. Maar ondanks deze stijgingen worden stallen nog steeds niet beter tegen brand beveiligd.
Een dier is voor de wet niet meer waard dan een ding
In 2008 startte Wakker Dier een meerjarige campagne om de brandveiligheid in stallen te verbeteren. Want voor de wet hoeft een kip niet beter tegen brand te worden beschermd dan bijvoorbeeld een wc-rol. Grote stallen met duizenden kippen of varkens vallen in het bouwbesluit 2012 onder de noemer ‘lichte industrie’; dezelfde noemer waar ook opslagloodsen met wc-rollen onder vallen. Een dier was dus voor de wet niet meer waard dan een ding.
Dat is niet alleen vreemd vanuit ethisch oogpunt, maar ook vanuit technisch oogpunt. Een stal is namelijk veel brandgevaarlijker dan een opslagloods. De lucht in een kippenstal bijvoorbeeld, bevat veel fijnstof, ammoniak en andere corrosieve stoffen. Deze stoffige lucht wordt bovendien door de bewegingen van de dieren verspreid tot in de elektrische installaties. Een vlammetje of een flinke vonk in een kippenstal en alles staat direct in lichterlaaie.
Wakker Dier startte campagne voor brandveilige stallen
Wakker Dier wilde met haar campagne brandveilige stallen realiseren, en regelgeving die er ten eerste voor zorgt dat stalbranden worden voorkomen en ten tweede dat dieren nog een kans maken bij brand. Brandveilige installaties en (bouw)materialen, compartimentering om verspreiding van brand tegen te gaan, brandblussers, brandwatervoorziening en brandmelders horen volgens Wakker Dier niet meer dan normaal te zijn voor gebouwen die duizenden levende dieren bevatten.
Geen bluswater in de buurt van de stal
Hoe vaak komt het niet voor dat de brandweer bluswater uit een sloot drie kilometer verderop moest halen, omdat in de betreffende stal geen bluswatervoorziening was? Dieren zitten bovendien opgesloten in hun stallen en kunnen daarom zelden geëvacueerd worden. Bij mensen gelden er in zulke gevallen extra strenge regels, bijvoorbeeld als het gaat om patiënten die minder mobiel zijn. Bij dieren niet. Betere voorschriften zouden veel slachtoffers kunnen voorkomen.
Extra brandwerende muur tussen dier en elektriciteit
Na veel werk van Wakker Dier en de Dierenbescherming, kwam het Actieplan Stalbranden. Stallen die na januari 2014 gebouwd worden, moeten aan enkele extra eisen voldoen. De belangrijkste extra bouwmaatregel is dat de elektrische installaties door een brandwerende muur gescheiden worden van de dieren.
Aan oude stallen worden geen extra brandveiligheidseisen gesteld
Uit onderzoek blijkt dat 40 procent van de branden ontstaan door kortsluiting, en de muur geeft de brandweer tijd om de brand te blussen voor deze bij de dieren aankomt. Daarbij moeten brandveilige materialen worden gebruikt, komt er meer voorlichting voor boeren en worden installaties vaker gecontroleerd. Kortom, enkele belangrijke stappen in de juiste richting.
Maar…, aan al die duizenden stallen die ouder zijn, worden geen extra eisen gesteld. Onbegrijpelijk! De overheid erkent dat de extra maatregelen nodig zijn om de dieren te beschermen, maar staat tegelijkertijd toe dat het gros van de dieren in deze gevaarlijke situatie blijft leven.
Luchtwasser in stallen beperkt uitstoot van ammoniak
Voor verreweg de meeste stallen in ons land gelden de nieuwe regels niet en heeft de overheid dus niets verbeterd. Sterker nog, dankzij de overheid neemt het brandgevaar in stallen alleen maar toe. Met subsidies en stimuleringsregelingen heeft de overheid ervoor gezorgd dat het gros van de varkensstallen tegenwoordig is voorzien van een zogeheten luchtwasser in stallen. Zo’n apparaat beperkt de uitstoot van ammoniak en fijnstof naar het milieu, maar laat andere vervelende gassen zoals methaan of het giftige waterstofsulfide ongemoeid.
Maar is licht ontvlambaar
Om de luchtwasser effectief te laten werken, worden varkens hermetisch opgesloten in de giftige en bovendien lichter ontvlambare stallucht. Bovendien blijkt uit onderzoek van Wageningen Universiteit dat ook de luchtwassers zelf brandgevaarlijk zijn: het betekent weer een extra elektrische installatie in en om de stal. Drie jaar geleden kwamen 3.500 varkens om het leven bij een brand die ontstond ín de luchtwasser. Ook bij de recente brand in Oirschot speelde de luchtwasser waarschijnlijk een grote rol. Door één groot ventilatiekanaal van de luchtwasser die de verschillende stallen met elkaar verbindt, kan de brand zich razendsnel verspreiden.
Door het grote ventilatiekanaal van de luchtwasser verspreidt de brand razendsnel
Stop brandgevaarlijke luchtwasser in stallen
Wakker Dier luidde om bovenstaande redenen de noodklok over de luchtwasser in stallen (zie ook het item van EenVandaag hierover) en kreeg bijval van de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) en wetenschappers uit Wageningen. Luchtwassers zorgen er immers voor dat varkens, en in de toekomst mogelijk ook koeien, dag in dag uit hermetisch worden opgesloten in de stank van hun eigen uitwerpselen. En dat onder het mom van duurzaamheid… Ook vanwege het hoge risico op brand moeten deze apparaten verdwijnen.
Livar-varkens overleefden brand
Er zijn inmiddels zoveel technische mogelijkheden om dieren beter te beschermen bij brand dan nu het geval is. Maar het allerbeste is om te zorgen dat dieren het elke dag beter hebben, ook als er geen brand is: namelijk door de dieren toegang te geven tot een wei of uitloop. Vorige maand werd dit maar weer overduidelijk toen er brand uitbrak in een Livar-stal. Livar-varkens worden gehouden volgens de normen van drie ‘Beter Leven’-sterren van de Dierenbescherming. De boer liet de varkens gewoon naar buiten en alle varkens overleefden de brand. Is dat niet hartverwarmend?
Hanneke van Ormondt schreef dit pleidooi. Zij is Campagne- en beleidsmedewerker bij Wakker Dier. Reageren? Mail hanneke@wakkerdier.nl
> Lees ook 11 brandveiligheidstips voor veilige veestal