Nederland vergrijst, er wonen steeds meer senioren (65+) zelfstandig. Dit is een risicogroep als het gaat om brandveilig wonen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze groep mensen brandveiliger gaan leven en wonen? Kunnen we het huidige gedrag rondom brandveiligheid beïnvloeden?
Brandweer Nederland en IFV doen onderzoek in samenwerking met de Nederlandse Brandwonden Stichting en de Universiteit van Maastricht. Het doel is een gedragsinterventie ontwikkelen. Margo Karemaker, promovendus en onderzoeker bij het IFV beantwoordt een aantal vragen over het onderzoek.
1. Wat houdt het onderzoek in?
Senioren die zelfstandig wonen zijn een risicogroep als het gaat om brand, zowel bij het ontstaan van brand als het gewond raken en helaas ook het komen te overlijden bij brand. In samenwerking met Brandweer Nederland en de Nederlandse Brandwonden Stichting gaan we de komende jaren onderzoeken hoe we gedragsinterventie(s) kunnen ontwikkelen om de brandveiligheid bij zelfstandig wonende senioren te vergroten. Hiervoor is uitgebreid onderzoek onder de doelgroep en de belangrijke beslissers in de sociale en organisatorische omgeving nodig om een goed beeld te krijgen van het risicogedrag.
Als onderdeel van dit onderzoek bezoek ik de afdeling Brandveilig leven (BVL) van verschillende veiligheidsregio’s. Zo krijgen we een goed beeld van wat er in het land al is ontwikkeld aan voorlichtingen en interventies zodat de nieuw te ontwikkelen interventie aansluit bij de huidige interventies binnen BVL.
2. Begin dit jaar ben je begonnen, waar sta je nu met het onderzoek?
Ik ben begonnen met het verzamelen van informatie over brand(on)veilig gedrag en bijbehorende gedragsdeterminanten. Determinanten zijn factoren die, bewust of onbewust, invloed hebben op ons gedrag. Voorbeelden hiervan zijn je omgeving (sociale norm), attitude (wat jij belangrijk vindt) en de gelegenheid, oftewel of je ook de mogelijkheid hebt om op een bepaalde manier te kunnen handelen. Door zo veel mogelijk determinanten in kaart te brengen van de doelgroep zelfstandig wonende senioren, wordt het duidelijk waardoor het risicogedrag rondom brandveiligheid veroorzaakt wordt.
In samenwerking met de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) heb ik verschillende senioren uitgenodigd voor interviews over brandveiligheid in hun woning. Via de vragen heb ik een beeld geschetst van hoe de senioren over brandveiligheid in hun woning denken, maar ook bijvoorbeeld over of ze weten hoe brand ontstaat en hoe je het voorkomt. Dit beeld wil ik nu verifiëren met een digitale vragenlijst die is verspreid onder de 55.000 leden van de ANBO. Daarna wordt er ook een papieren versie uitgezet, om zo de senioren die niet zo digitaal bekend zijn te bereiken.
Ik verwacht in het voorjaar de risicogedragingen van senioren zoveel mogelijk uitgeplozen te hebben. De volgende stap is het opstellen van veranderdoelen. Aan deze doelen worden theoretische modellen uit het vakgebied psychologie gekoppeld om zo uiteindelijk een interventie te ontwikkelen. Met behulp van deze interventie kunnen we dan aan de slag om brandveilig gedrag bij ouderen te stimuleren.
Bij mij gaat er geen brand ontstaan, ik woon hier al veertig jaar en er is nog nooit iets gebeurd
3. Kun je al wat interessante eerste bevindingen delen?
Er kwamen wat interessante dingen uit de interviews, natuurlijk moet dit beeld nog wel geverifieerd worden met de vragenlijst die via de ANBO verspreid wordt. Begin volgend jaar weten we of de grote groep er ook zo over denkt. Ik merkte al tijdens de interviews dat senioren de risico’s van brand erg onderschatten. Een voorbeeld van een reactie: ‘Bij mij gaat er geen brand ontstaan, ik woon hier al veertig jaar en er is nog nooit iets gebeurd’. De meesten denken dat brand alleen kan ontstaan door een open vlam. Dat het ook door elektrische apparatuur kan ontstaan zoals een elektrische fiets of een scootmobiel is vaak minder bekend.
Tegelijkertijd lijken ouderen hun eigen kunnen te overschatten. Zo denken ze dat ze zelf heel goed in staat zijn om te vluchten bij brand en dat ze daarvoor zo’n tien minuten tot een kwartier de tijd hebben. Ook zijn ze creatief als het gaat om vluchtplannen. Zo gaf zelfs iemand aan bij brand via het balkon te vluchten, door middel van aan elkaar geknoopte lakens.
De vraag is hoe realistisch dit soort vluchtroutes zijn in geval van brand. De meerderheid gaf aan dat ze advies over brandveiligheid alleen aannemen van de brandweer. De brandweer is volgens hen expert omdat hij/zijn een uniform draagt. Dit vraagt nader onderzoek omdat verschillende veiligheidsregio’s bijvoorbeeld ook thuiszorgmedewerkers en/of WMO-consulenten opleiden om informatie over brandveiligheid te delen. De vraag is in hoeverre ouderen de informatie die door deze organisaties verteld wordt aannemen.
Kijken vanuit de psychologie
Vanuit BVL wordt voornamelijk ingezet op bewustwording en niet zo zeer op gedragsverandering. Bewustwording leidt niet automatisch tot gedragsverandering. Als je vanuit de psychologie (gedragswetenschap) kijkt naar gedragsverandering dan blijkt dat het delen van kennis maar voor een klein deel hieraan bijdraagt. Er zijn nog veel meer aspecten (determinanten) waarop je kunt inzetten als je gedragsverandering wil bereiken. Daar liggen dus nog mooie kansen. En waar we in de toekomst meer mee kunnen doen is het meten van de effectiviteit van de interventies. Het is goed om te bekijken hoeveel mensen er zijn bereikt met een voorlichting of campagne. Maar hoeveel mensen hebben ook daadwerkelijk actie ondernomen? Hebben ze bijvoorbeeld ook een rookmelder opgehangen?
De grootste uitdaging van het onderzoek is het veranderen van gedrag
4. Waar ligt de grootste uitdaging?
De grootste uitdaging van het onderzoek is het veranderen van gedrag. Dat is een uitdaging op zich, want als je iets op een bepaalde manier al jaren doet, waarom zou je dat dan aanpassen? Daarnaast ligt er een grote uitdaging in het betrekken van de volledige doelgroep. Hoe kunnen we bijvoorbeeld de minder mobiele senioren bereiken, of de senioren die wat minder contact met de buitenwereld hebben door vereenzaaming. Dit is ook een belangrijke groep als het gaat om brandveiligheid.
5. Wat vind jij persoonlijk het mooi en/of interessant aan dit onderzoek?
Meerdere aspecten aan dit onderzoek zijn interessant. Toen ik aan het onderzoek begon hoorde ik uit het veld dat senioren best een lastige doelgroep zijn. Juist omdat ze al zo lang bepaald gedrag vertonen is het moeilijk te veranderen. Dat klinkt dan voor mij juist als een mooie uitdaging. Ik merk ook dat de doelgroep enthousiast meewerkt en dat er in het brandweerveld ook steeds meer behoefte aan kennis over menselijk gedrag naar voren komt. Menselijk gedrag is op zo veel vlakken belangrijk en tegelijkertijd moeilijk te beïnvloeden, dat maakt het een mooie uitdaging. Het leuke aan dit project is ook dat ik mijn achtergrond in psychologie kan gebruiken om in dit onderwerp te duiken.
Bron: Brandweer Nederland
Lees ook
– Onderzoek rookverspreiding in woongebouwen
– IFV en brandweer pleiten voor brandveiligheid in seniorencomplexen
– Vluchtgedrag bij brand: wat doen we wel en niet?
Volg Brandveilig op LinkedIn