Door de coronacrisis is de angst voor een volgende ‘ongekende crisis’ onder bestuurders groot. Het is daarom logisch dat men geneigd is om de focus te leggen op crisisbeheersing. De brandweerzorg lijkt redelijk op orde. Toch zijn er al meerdere ‘weak signals’ die erop wijzen dat de brandveiligheid en de brandweerzorg in gevaar zijn. De kunst is dus niet om de samenleving veiliger te maken, maar om haar veilig te houden. Daarvoor zijn het continu volgen van ontwikkelingen en kennisontwikkeling – naast een snelle en slagvaardige brandweerorganisatie – noodzakelijk.
We zitten niet in een tijd van verandering maar in een verandering van tijden. De brandweer schreef het in 2010 al in haar meerjarenvisie ‘Brandweer over morgen’. Het was een van de trendbreuken die de projectgroep signaleerde. Het leek ver vooruit. Maar later werd deze kreet ook door hoogleraar Jan Rotmans gelanceerd en werd het een van zijn lijfspreuken.
De brandweer actualiseert momenteel haar toekomstbeeld, en deze kreet blijft erin. De klimaatverandering en de energietransitie zijn naast belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen zoals de dubbele vergrijzing en het toenemende schisma in de samenleving hoogstwaarschijnlijk weer belangrijke trendbreuken. En de trendbreuken gaan in een hoger tempo dan destijds werd verwacht.
Het effect van de klimaatverandering is volgens de Nationale klimaatadaptatiestrategie dat het droger wordt, er meer water gaat vallen, het heter wordt en de zeespiegel rijst. Enorme wateroverlast zoals deze zomer in Limburg, hagelbuien met stenen zo groot als tennisballen, windhozen, onbeheersbare natuurbranden en langdurige watertekorten zullen ons land ten deel vallen.
De maatregelen die worden genomen om het tij te keren introduceren nieuwe risico’s. Risico’s waarvan zowel de kans als het effect onbekend is, en waarbij de samenleving er dan maar in de loop van de tijd achter moet komen wat de kans én het effect zullen zijn. Wat opvalt is dat mensen geneigd zijn de kans op incidenten te bagatelliseren. Branden in lithium-ion batterijen, zoals in voertuigen en energieopslagsystemen, veroorzaken een explosierisico (onderschat probleem) en zijn bijna onbestrijdbaar. Tweede-generatie batterijen zijn in opkomst. Er zijn al signalen dat die een nog groter risico vormen. En die worden dan gebruikt als energieopslagsysteem voor in de huiskamer. Ook de risico’s van duurzaam bouwen in hout, brandstofcellen op waterstof in voertuigen en huistoepassingen zijn nog grotendeels onbekend.
De branden van tegenwoordig zijn niet meer de branden van vroeger. Dat weten we langzamerhand wel. Rookverspreiding is minstens net zo belangrijk als de brand zelf. De Brandweeracademie van het IFV voerde een verkenning uit naar de brandveiligheid in de toekomst. Vergrijzing, zelfstandig wonen van senioren in daarvoor niet geschikt gemaakte flatgebouwen, verdichting in het ruimtegebruik, ondergronds bouwen, hoogbouw, bouwen in hout en steeds meer grote gebouwen vol met brandbaar isolatiemateriaal, liefst nog met zonnepanelen op het dak, die voor de brandweer onbestrijdbaar zijn, zijn in combinatie met ineffectieve brandpreventieregels een letale cocktail voor grote branden met veel slachtoffers en een langdurige impact op de omgeving door rookwolken.
Dit is een kleine bloemlezing uit ‘weak signals’ die nu al herkenbaar zijn als het gaat om de brandweerzorg en de brandveiligheid. De strakke koppeling van al deze (deels onbekende) risico’s leidt tot het principe van de ‘normal accidents’ (Perrow, C. (1999), Normal Accidents Princeton University Press). Snel en adequaat optreden is noodzakelijk om niet elk klein incident tot een ongekende crisis te laten leiden. De brandweerorganisatie kan snel met veel hulpverleners optreden, zoals ook is gebleken bij de recente wateroverlast in Limburg.
Hoe we deze risico’s kunnen verkleinen en hoe we de effecten kunnen bestrijden vraagt om continue kennisontwikkeling en een brandweerorganisatie die snel met veel slagkracht kan optreden. Om te voorkomen dat de volgende ongekende crisis een brandweerzorgcrisis zal zijn.
Dr. ir. Ricardo Weewer, MIFireE is lector Brandweerkunde aan de Brandweeracademie (IFV)
