Brandveiligheid in de zorg op nieuwe leest: een paradigma switch

De stakeholders aan het woord

In het Amsterdamse zorgconvenant komen verschillende zorginstellingen bij elkaar: de grote ziekenhuizen, GGD en GGZ-instellingen, GHOR, verzorgings- en opvanghuizen, organisaties voor thuiszorg, verpleegzorg en jeugdzorg. Twee enthousiaste motoren van het zorgconvenant zijn Douwe van Riet, voorzitter van de Raad van Bestuur van HVO-Querido en Cyril Harkisoon, manager Brand-veiligheid van het UMC-Amsterdam. Waarom hun organisaties zo enthousiast zijn leggen ze uit.

Douwe van Riet: “Voor ons past de risicogerichte en systematische benadering van brandveiligheid bij het leiderschap dat we in de organisatie willen zien. Van oudsher is brandveiligheid in onze gebouwen de verantwoordelijkheid van een aantal individuen, die van de ene ontwikkeling naar het volgende project lopen. Vakkundige en hardwerkende individuen, maar vaak ook geïsoleerd en vechtend om prioriteit. Met deze nieuwe benadering is brandveiligheid een proces geworden dat constant in al ons werk zichtbaar is, komt het ook terug in het dagelijkse werk van alle medewerkers. Vakdeskundigen moeten bezig zijn met zaken als een compliancy-matrix en risico-inventarisaties, het bestuur moet commitment tonen met een ambitieuze, op HVO-Querido passende beleidsverklaring. Maar het maken van plannen, uitvoeren van het werk, het evalueren van wat we doen en bedenken van verbeteringen komt van iedereen. Daar spreken we over, informeel en in werkoverleg. Over afdelingen heen. En daar spreken we elkaar op aan. Een deur kan niet een magneetsluiting en een skeg hebben, een bhv-er kan niet in functie zijn en tegelijk ongetraind… Zoals iedereen de goede en veilige zorg voor cliënten centraal heeft, voelt iedereen ook aandacht voor brand- en calamiteitenveiligheid.”

Systeemverantwoordelijkheid bij de zorginstelling voor brandveiligheid sluit ook aan bij de manier waarop IGZ naar de professionaliteit van organisaties kijkt. Als de systemen en werkwijzen goed (en cyclisch) zijn ingericht, en de mensen werken dienovereenkomstig, staat toezicht op afstand. Gebeurt er onverhoopt iets, dan moet het systeem robuust zijn en dat kunnen opvangen. Lukt dat niet, dan volgt overleg. Blijken systemen en leiderschap onvoldoende volwassen, dan wordt ingegrepen. De zorginstelling, en daarmee de cliënt, heeft dus baat bij de ambities van het zorgconvenant.

Cyril Harkisoon: “Het UMC-Amsterdam hangt zeer aan de benaderingswijze die met het zorgconvenant is gekozen: de risico’s die patiënten potentieel lopen bepalen de mate van veiligheid die nodig is. Niet in volledige vrijheid, los van normen, eisen en regels. Maar de patiënt, en de functie van een gebouw(deel) moet sterk bepalend kunnen zijn op de maatregelen om brandveiligheid te beheersen. De gebouwconstellatie van het AMC heeft alles: groot, hoog, ouder en nieuw, met en zonder chemicaliën, en zeer gevarieerd in functionaliteit. Met op veel plaatsen gebruik door kwetsbare, beperkt tot niet zelfredzame, veiligheid-onbewuste mensen. Dan zijn ongenuanceerde regels niet afdoende, dan zijn lokale risicoafwegingen nodig. Niet om alsnog compliant te worden, maar juist voor die extra stap, voor optimale aansluiting op de kwetsbaarheid van de doelgroep en de lokale functionaliteit van een gebouw.”

“De procesbenadering, die de Plan-Do-Check-Act-cyclus en risico gebaseerd denken omvat, maakt dat instellingen continu scherp zijn op risico’s (vooruit- en terugkijkend) en op verbeterkansen. Instellingen zijn uiteindelijk in staat efficiënter en doelmatiger in te spelen op veranderingen in de organisatie en in de maatschappij. De overheid krijgt een beter beeld van het hele proces brandveiligheid binnen de instellingen, en krijgt daarmee meer vertrouwen in de brandveiligheids-zorg van instellingen en kan zich beter toeleggen op zaken die binnen haar verantwoordelijkheden vallen. In de praktijk heeft dat geleid tot een intensiever contact met de overheid. Intensiever in termen van beter, niet persé meer. De overheid is voor de instellingen zichtbaarder geworden. Zo merken wij dat de overheid meedenkt en meedenkt met alternatieven als we een vraagstuk hebben. Dit zorgt er uiteindelijk voor dat bijvoorbeeld het proces van vergunningaanvraag sneller verloopt.”

Aan de andere kant van het speelveld zitten overheidspartijen die moeten toezien op een voldoende niveau van brandveiligheid. Voor Amsterdam zijn dat de gemeente, de brandweer Amsterdam-Amstelland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. Hun primaire toetskader is ‘de wet’. Deze partijen willen hun positie als vergunningverlener en toezichthouder anders invullen. Namens de gemeente legt Sjoukje Alta, Stedelijk directeur gebiedsgericht werken en stadsbeheer uit waarom Amsterdam gelooft in deze beweging.

Sjoukje Alta: “Amsterdam ondersteunt deze ontwikkeling omdat het een heldere verantwoordelijkheidstoedeling tussen zorginstelling en toezichthouders koppelt aan vertrouwen in professionele invulling i.p.v wantrouwen in de opvolging van regels. Zorginstellingen hebben kwaliteit en professionaliteit vanwege de centrale rol van een vaak kwetsbare cliënt hoog in het vaandel. De omgang met brandveiligheid zoals vastgelegd in het zorgconvenant, zal in diezelfde lijn worden ingevuld. Maar dit vertrouwen is één kant van een helder tweeluik: high trust, high penalty. We vertrouwen elkaar in een robuuste invulling van de verantwoordelijkheden, maar zullen ingrijpen als het vertrouwen onaanvaardbaar beschaamd wordt.

Wolfgang Hövelmann, stadsdeelsecretaris en portefeuillehouder VTH in Amsterdam vult aan: “Er komen twee grote wetswijzigingen, met de Omgevingswet en de Wet kwaliteitsborging bouwen. De klassieke toezichthouder die op regels komt inspecteren zal ook ontwikkelen naar de beoordelaar van context, systemen en uiteindelijke effectiviteit. We zijn in Amsterdam aan het voorbereiden om die transitie door te maken. Het zorgconvenant is in al zijn eenvoud geniaal, en accommodeert de transitie van ‘inspectie van regels’ naar ‘audit op systemen’ volledig. We gaan helemaal inzetten op een leeromgeving die deze beweging ondersteunt, aan de kant van onze eigen mensen en aan de kant van de organisaties die deze beweging actief willen vormgeven.”