De afvalverwerkings- en recyclingbranche wordt al jaren geplaagd door grote branden. Brandveiligheidsexperts vermoeden dat, naast ‘klassieke’ oorzaken als broei en brandstichting, lithium-ion accu’s en batterijen in de afvalstroom vaker een rol spelen als brandoorzaak. Werk aan de winkel dus, voor de bedrijven én voor de overheid. De afvalbranche moet meer doen aan risicobewustzijn en preventie. De brandweer en het Instituut Fysieke Veiligheid gaan onderzoek doen in de afvalbranche om meer grip te krijgen op brandoorzaken in de bedrijfstak.
Op 8 september vorig jaar brak in de Rotterdamse Sint-Laurenshaven brand uit in een ruim van een zeeschip dat lag afgemeerd aan de kade van een schrootverwerkingsbedrijf en werd geladen met metaalschroot. De brand in de lading was bijzonder lastig te bestrijden en had een forse en langdurige impact op de omgeving, als gevolg van het vrijkomen van schadelijke rook. Vanwege de lange duur van de brand werd bij de nablus- en opruimfase een particulier brandbestrijdingsbedrijf ingeschakeld. Die commerciële brandweerdienstverleners hebben grote toegevoegde waarde, omdat langdurige nablusoperaties bij omvangrijke schroot- en afvalbranden een te grote inbreuk vormen op de paraatheid van de overheidsbrandweer. En langdurig is dit type branden bijna zonder uitzondering. De brand in de Sint-Laurenshaven was pas na drie dagen uit. Maar niet zelden duurt het langer dan een week voordat brandende afval- en schrootmassa’s volledig uit elkaar zijn gehaald en geblust.

Schrootschip
“Grote branden bij afvalrecyclingbedrijven zijn helaas een regelmatig terugkerend fenomeen in het Rijnmondgebied”, stelt Remco van Werkhoven, hoofd Onderzoek en Analyse van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond (VRR). “Gemiddeld doen zich jaarlijks twee tot drie van deze branden voor in ons verzorgingsgebied, omdat een relatief groot aantal recyclingbedrijven in de haven is gevestigd. Schroot en ander afval wordt in enorme bulkhoeveelheden in loodsen en op kades opgeslagen en in zeeschepen geladen voor verwerking in het buitenland. Een afval- of schrootbrand lijkt misschien niet heel spannend, maar de omgevingsimpact is groot. De vrijkomende rook geeft overlast en kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Ook logistieke processen in de haven, op de weg of het spoor kunnen door een afvalbrand en de blusoperatie langdurig worden gehinderd. Lange duur en moeilijke bestrijdbaarheid zijn de kenmerken van schroot- en afvalbranden.”
Wat de brand op 8 september volgens Van Werkhoven extra lastig maakte, is het feit dat de brand woedde aan boord van een zeeschip. De brand ontstond diep in het ruim in het juist geladen schroot en was daardoor moeilijk bereikbaar. Bij de blussing moest rekening worden gehouden met de stabiliteit van het schip als gevolg van grote hoeveelheden bluswater die in het ruim werden gespoten. Kapseizen of breken van het schip in de haven zou nog veel meer problemen opleveren voor de havenlogistiek en het milieu. De brandweer moest dan ook zeer zorgvuldig te werk gaan en haar tactiek voortdurend aanpassen aan de veranderende omstandigheden in en rond het schip. Koeling van de romp met grote hoeveelheden water, in samenwerking met het Havenbedrijf Rotterdam, voorkwam dat de brand zich verder over het schip en in de lading uitbreidde.
Lithium-ion accu’s en batterijen verdacht
Volgens Van Werkhoven is de oorzaak van een schrootbrand doorgaans moeilijk met zekerheid vast te stellen, ook in dit specifieke geval. Maar er rust volgens hem een sterke verdenking op de aanwezige lithium-ion accu’s en batterijen in de schrootmassa. De brand ontstond namelijk plotseling in een net geladen massa schroot, waarmee op de kade nog niets aan de hand was. Broei als brandoorzaak is dan ook zeer onwaarschijnlijk.
Van Werkhoven: “De Teams Brandonderzoek van de verschillende veiligheidsregio’s doen na grote branden onderzoek om mogelijke oorzaken te achterhalen. Dat lukt lang niet altijd, maar als we tussen de restanten van een schrootbrand resten van lithium-ion batterijen vinden en we andere oorzaken nagenoeg kunnen uitsluiten, beschouwen we die wel als een ‘smoking gun’. Als brandweer kennen we de kwetsbaarheid van lithium-ion accu’s. Bij beschadiging kunnen ze gemakkelijk instabiel worden en tot zelfontbranding komen. We weten dat in de schrootmassa batterijen aanwezig waren, die mogelijk tijdens het laden van het schip door samenpersing of anderszins beschadigd zijn en tot ontbranding zijn gekomen. Brandonderzoekers hebben sterke aanwijzingen dat accu’s en batterijen in de afvalstroom bij veel meer branden in de afvalbranche een rol spelen. Naast branden in recycling- of afvalverwerkingsbedrijven zien we ook een toenemend aantal brandjes in vuilniswagens, waarbij zelfontbranding van lithium-ion batterijen een vermoedelijke rol speelt.”
Bewustzijn en preventie
Volgens Van Werkhoven doet de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, in samenwerking met onder andere de Zeehavenpolitie, de Milieudienst DCMR en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), al enige jaren onderzoek naar branden bij afvalverwerkers in het Rotterdamse haven- en industriegebied. De samenwerkende instanties willen daarmee meer inzicht krijgen in de oorzaken van de veelvuldig voorkomende afvalbranden en in de factoren die daarbij al dan niet een rol spelen. Hierbij werd ook gekeken naar mogelijke aanwijzingen voor brandstichting, maar daarvoor werden bij de onderzochte afvalbranden geen concrete bewijzen gevonden. Wel kregen de getroffen bedrijven gericht advies over preventieve maatregelen om onbeheersbare afval- en schrootbranden te voorkomen, dan wel de gevolgen daarvan te beperken. Zoals brandblusinstallaties, het compartimenteren van grote opslagvolumes en het verbeteren van het toezicht op het verwerkingsproces van de afvalstromen.
“Nu er steeds meer signalen zijn dat lithium-ion batterijen een belangrijke rol kunnen spelen als brandoorzaak, moeten we daar wellicht gerichter aandacht aan gaan besteden in ons preventiebeleid. Het aantal elektrische apparaten dat door dit type batterijen wordt gevoed, is de afgelopen jaren explosief gestegen. Je vindt ze in onder andere laptops, tablets, smartphones, fietsen, hooverboards en huishoudelijke apparaten. Dat lithium-ion batterijen via afgedankte apparaten in de afvalstroom terecht komen is ongewenst, maar gezien de enorme toename van elektrische toepassingen wel verklaarbaar.”
Oplossingen
Oplossingen om het brandrisico als gevolg van lithium-ion batterijen in afvalstromen te beperken, moeten volgens Van Werkhoven worden gezocht in een toenemend risicobewustzijn van consumenten, handelaren en bedrijven in de recyclingbranche en in preventieve maatregelen om branden na ontstaan beheersbaar te houden.
“Om te beginnen moeten de partijen in de keten ervoor zorgen dat batterijen niet in de restafvalstroom of in schroot terechtkomen. Technisch en financieel moet het interessant gemaakt worden om lithium-ion batterijen apart te verwerken en zo mogelijk te recyclen. Uiteraard op een brandveilige manier. Ten tweede kan brandveiligheidswinst worden geboekt door materialen in de afvalstroom beter te scheiden. Een brandende batterij in een lading metaalschroot hoeft niet direct te leiden tot een escalerende brand. Dat risico wordt groter naarmate in het schroot meer verontreiniging aanwezig is met andere stoffen zoals kunststof. Dat veroorzaakt een snelle brandvoortplanting in een schrootmassa. Een derde maatregel is het compartimenteren van opslagen. Schroot- en afvalbedrijven verwerken dagelijks enorme volumes. Op de havenkades zie je soms bergen van tientallen meters hoogte. Als in die immense massa brand ontstaat, is die bijna per definitie moeilijk bereikbaar en daarmee onbeheersbaar. Spreiding over meerdere kleinere volumes met brandwerende scheidingen ertussen, zorgt voor een beperking van de brandlast en de brandvoortplanting. Bij die preventieve maatregelen ligt de verantwoordelijkheid uiteraard primair bij de betrokken ondernemers, maar als brandweer kunnen we de bedrijven wel adviseren.”
Landelijk onderzoek
Om zicht te krijgen op de exacte omvang van de brandveiligheidsproblematiek in de afvalbranche, bereiden de veiligheidsregio’s momenteel een thema-onderzoek voor. Het onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met het Instituut Fysieke Veiligheid en moet inzicht geven in brandoorzaken in de afvalbranche en in effectieve maatregelen om het brandrisico te beperken. Het onderzoek wordt gefinancierd vanuit de Meerjaren agenda versterking Omgevingsveiligheid, een landelijke subsidieregeling beheerd door de koepel van de omgevingsdiensten.
Het onderzoek wordt gecoördineerd door het Netwerk Industriële Veiligheid van de 25 veiligheidsregio’s. Dit expertnetwerk heeft zijn oorsprong in het brandweertoezicht op Brzo-bedrijven (Besluit risico’s zware ongevallen), maar maakt dit jaar de omslag naar een bredere benadering van industriële risico’s, ook bij niet-Brzo bedrijven. De taakverbreding van de veiligheidsregio’s in het toezicht op industriële veiligheid sluit aan op de aanstaande invoering van de Omgevingswet. Die wet kent de term Brzo niet meer maar spreekt uitsluitend over ‘milieubelastende activiteiten’.
De veiligheidsregio’s pleiten binnen het Netwerk Industriële Veiligheid al langer voor meer aandacht voor de (brand)veiligheid bij bedrijven in lagere risicocategorieën. Mede omdat incidenten zoals grote branden zich in die bedrijvencategorie veel vaker voordoen en aanzienlijke omgevingseffecten hebben. De afval- en recyclingbranche is een van de bedrijfstakken in de categorie milieubelastende activiteiten die, door het grote aantal geregistreerde branden, regelmatig de aandacht van het netwerk op zich vestigt. Landelijk gaat het jaarlijks om vele tientallen branden in schroot- en afvalbedrijven.
Met het beoogde onderzoek wil het netwerk Industriële Veiligheid analyseren wat de meest voorkomende brandoorzaken zijn, welke factoren een rol hebben gespeeld in de brandontwikkeling en of brandpreventieve voorzieningen aanwezig waren en hebben gefunctioneerd. De uitkomsten moeten de basis vormen voor een beleidskader voor advisering door de veiligheidsregio’s op de milieuvergunning bij afvalbedrijven en voor het opstellen van een model-inspectieplan voor gerichte brandveiligheidsinspecties in de afvalbranche.
Rob Jastrzebski, freelance journalist
Volg Brandveilig op LinkedIn
Ontvang het laatste nieuws omtrent brandveiligheid!
Mis niets. Meld je aan en ontvang wekelijks onze nieuwsbrief. Ruim 7.500 vakgenoten gingen je al voor.