Linksom of rechtsom: overtredingen van brandveiligheidsvoorschriften worden bijna nooit bestraft. Daarmee wordt het ontduiken van brandveiligheidsvoorschriften dus eigenlijk beloond. Dat geeft te denken.
Wat is het begrip zorgplicht waard?
Op 25 juli 2017 deed de rechtbank in Leeuwarden uitspraak in de zaak die was aangespannen tegen de eigenaar van een pand waarin op 19 oktober 2013 door brand een persoon om het leven kwam. De pandeigenaar werd vrijgesproken. Het ging namelijk om verborgen gebreken waarvan de eigenaar geen weet had. Bovendien geldt er geen periodieke inspectieplicht (zoals bijvoorbeeld een APK voor auto’s) en komen dat soort gebreken dan ook niet aan het licht. In het brandveiligheidswereldje ging hier en daar een wenkbrauw een behoorlijk stukje omhoog: hoe kan dat nu? Als je dus niet weet dat er iets mis is in je pand, dan ben je dus niet aansprakelijk? Betekent dit dat je als pandeigenaar na een brand alleen maar aannemelijk hoeft te maken dat je van niks weet? En dat je vooral niet af en toe moet inspecteren of alles deugt?
“In het brandveiligheidswereldje ging hier en daar een wenkbrauw een behoorlijk stukje omhoog
De zaak
Het dossier lezend bekroop me de indruk dat deze specifieke eigenaar in dit specifieke geval inderdaad te goeder trouw was. Ook het vonnis is zorgvuldig en uitgebreid en beschrijft een proces van afpellen en wegen waaruit uiteindelijk vrijspraak volgt. Geen kwaad woord dus over het vonnis of over de gebouweigenaar in deze zaak.
Kortgezegd ging het om een zeldzame samenloop van omstandigheden (freak accident) waarbij de vluchtweg van het slachtoffer werd afgesloten door rook die afkomstig was uit een brandend buurpand. Die rook kwam kennelijk door een scheiding die wel de benodigde brandwerendheid kende, maar desondanks verborgen lekken vertoonde waardoor rookdoorgang mogelijk was. Eigenaar wist dit niet en had dit volgens de rechtbank logischerwijs ook niet kunnen weten. De rechtbank stelt wel vast dat het pand niet voldeed aan de voorschriften voor bestaande gebouwen, en ook dat de eigenaar daar eerstverantwoordelijk voor is. De tenlastelegging behelsde dood door schuld. Dat is een zware tenlastelegging. Voor een veroordeling is dan blijkens het vonnis bewijs voor een “min of meer grove of aanmerkelijke schuld” vereist. En dat acht de rechtbank niet bewezen, waaruit vrijspraak volgde.
Zorgplicht
We hebben met elkaar afgesproken dat een gebouweigenaar een zorgplicht heeft waarbij hij alles moet doen wat redelijkerwijs verlangd kan worden om dit soort ongevallen te voorkomen. De suggestie die na zo’n nieuwsbericht een beetje blijft hangen dat je aan die zorgplicht voldoet als je van niks weet, en dat je je panden niet periodiek hoeft te laten inspecteren, is wat mij betreft een ongewenste.
Wat ik eigenlijk vaststel is dat we geen sanctiebeleid kennen tegen overtredingen van de bouwvoorschriften. Weliswaar wordt er gehandhaafd op gebruiksvergunningen en wanneer er iets niet in orde blijkt te zijn dan wordt aangedrongen op herstel van de gebreken. Maar daarbovenop volgt geen sanctie. Vergelijk dat eens met de belastingwetgeving. Als daar onregelmatigheden worden vastgesteld, dan volgt naast een verplichting tot terugbetaling ook een boete. In brandpreventief handhavingsbeleid kennen we dat eigenlijk niet. Wel is het zo dat bij een weigering om maatregelen te treffen zo nu en dan een dwangsom wordt opgelegd als pressiemiddel om een gebouweigenaar aan te sporen maatregelen te treffen. Maar die worden zelden geïnd: meestal komt een gebouweigenaar bij een last onder dwangsom wel in beweging. Hetzij met procederen, hetzij met het treffen van de benodigde maatregelen.
“Het lijkt te lonen om aan regelontduiking te doen, je kunt daarmee behoorlijk op kosten besparen
Enfin: het lijkt dus te lonen om aan regelontduiking te doen. Je kunt daarmee behoorlijk op kosten besparen. Het (op één na) ergste wat je kan overkomen is dat je achteraf die ontduiking moet herstellen. Een sanctie volgt niet. Het echt allerergste wat je kan overkomen is natuurlijk dat er zich een incident voordoet met fatale gevolgen. En dan krijg je een tenlastelegging om je oren (dood door schuld) die zo zwaar is dat er bijna nooit een veroordeling volgt omdat de daarvoor benodigde bewijslast begrijpelijkerwijs hoog is. Er moet dan aantoonbaar sprake zijn van grove of aanmerkelijke schuld. En uiteraard moet er een causaal verband zijn bewezen wat ook niet altijd meevalt.
Hendrik-Jan Doevendans is senior adviseur en partner bij DGMR
Willem Hamer zegt
Hendrik-Jan, bevoegd gezag heeft voldoende middelen om sancties op te leggen, echter daartoe dient controle en daarmee eventuele handhaving ingezet te worden. Naar mijn indruk heeft een dergelijke controle geen hoge prioriteit van bevoegd gezag in het algemeen gesproken. Met vriendelijke groet, Willem Hamer
Frank Soeltaansingh zegt
Het Bouwbesluit maakt deel uit van het publiek recht dat middels sancties wordt gehandhaafd. De handhaving daarvan is primair gericht op herstel en in bijzondere gevallen toepassen van dwang.
De rechtbank maakt een zorgvuldige afweging in de concretisering van de “aanmerkelijke schuld”. De rechtbank overweegt dat daarvan slechts sprake kan zijn, indien de ‘ondergrens’ van de aanmerkelijke onachtzaamheid en/of onvoorzichtigheid door het handelen of nalaten is overschreden”. Om deze ondergrens vast te stellen kan een ingezet bestuurlijk handhavingstraject worden gebruikt. Immers, indien de kennelijke overtreder schriftelijk op de hoogte wordt / is gesteld van geconstateerde gebreken (niet voldoen aan de voorschriften) is daarmee de vaststelling ondergrens van de “aanmerkelijke schuld” in gang gezet. Van deze nadere concretisering zal wellicht dankbaar gebruik worden gemaakt door de i.c. strafrechtelijke vervolging.
Over de laatste alinea “Het lijkt te lonen om aan regelontduiking te doen, je kunt daarmee behoorlijk op kosten besparen”, gebruik ik mijn quote: “de waarheid is slechts een kwestie perspectief!”
Willem Hamer zegt
Frank,
Correct wat je aangeeft, in het verleden heb ik bij verschillende gemeenten dergelijke procedures ingezet, waarbij nadrukkelijk werd aangegeven dat bij een eventuele brand verzekeraars geinformeerd zouden kunnen worden. Bij ernstige misstanden is het mogelijk zonder procedures een pand leeg te krijgen, daarvoor is creativiteit nodig. Groet, Willem